دکتر رضا مکنون روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا با اشاره به سیل اخیر، اظهار کرد: حوادث طبیعی به خصوص سیل و زلزله در ایران بسیار زیاد است و با پیشگری و پیش بینی آنها، خسارات کمتری وارد می شود.
عضو هیات علمی دانشکده عمران و محیط زیست دانشگاه صنعتی امیر کبیر ادامه داد: تغییرات اقلیم و باران های شدید اخیر نشان داد که گرمایش کره زمین حتمی و شرایط اقلیمی برگشت‌ناپذیر است همچنین نتیجه گرمایش کره زمین خشکسالی های طولانی و بارش باران با شدت بیشتری است.
وی ادامه داد: آب باران زمان عبور از درخت ها و گیاهان در جنگل ها و بدنه کوه در زمین جذب شده و از مقدار و شدت آن کاسته می شود اما با نابودی جنگل ها توسط انسان آب باران با همان شدت به زمین میریزد و ایجاد سیل می کند.
مکنون توضیح داد: ابر باروری که از طرف مدیترانه به سمت ایران آمد، به رشته کوه های زاگرس رسید و طرف غرب کشور فرود آمد.
عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر افزود: با توجه به شرایط کره زمین، اقلیم و بارش های شدید سیل هر دو تا سه سال یک بار اتفاق می افتد بنابراین چند دانشگاه باید تغییر شرایط آب و هوا را در نظر داشته باشند.
وی توضیح داد: زمانی که باران های شدید اتفاق می افتد باید طبیعت آنها را تحمل و آب را هدایت کند اما انسان ها با ورود خود به طبیعت این امکان را از بین برده اند. به عنوان مثال تهران دارای دره هایی است که توانایی مهار سیل را دارد اما با ساخت و سازهای زیاد در این دره ها و ایجاد پیچ در رودخانه ها (رودخانه دربند)، آب به طور طبیعی مهار نشده و ساختمان های جلو راه خود را تخریب کرده و باعث افزایش خسارت می شود.
این استاد دانشگاه افزود: مقرارات و قوانین زیادی برای جلوگیری از ساخت و سازها در حریم رودخانه و دره ها وجود دارد اما اجرایی نشده است. وی درباره روش های جلوگیری از سیل در ایران اظهار کرد: برای جلوگیری از سیل اقداماتی مثل ایجاد سد انجام شده که سیل گیر هستند. ظرفیت سد ها باید تا حدودی خالی باشد تا در زمان وقوع سیل پر شود. اما در زمان وقوع سیل اخیر ۴۲ درصد ظرفیت سد کرخه تکمیل بود که باعث افزایش بیش از حد آب در آن و در نهایت تخلیه شد. تا این سد برای سیل بعدی آماده باشد.
به گفته مکنون، هچنین سیلی با این ظرفیت برای این سد پیش بینی نشده بود و اگر آب سد تخلیه نمی شد، سیل بعدی سد را تخریب می کرد.
این عضو هیات علمی تصریح کرد: در حال حاضر آب سد را در رودخانه و دریاها تخلیه می کنند در حالی که باید آب باران برای چند سال آینده حفظ شود. بنابراین نیاز است آب سیل به سمت دشت ها هدایت شود تا در آنها نفوذ کند و تبدیل به ذخایر آب زیرزمینی شود.
وی ادامه داد: به عنوان مثال در کشور ژاپن مخازن بزرگ آب به ارتفاع چند متر در زیر زمین وجود دارد که آب را ذخیره کرده و مورد بهروری قرار گرفته و یا به مرور زمان آب به داخل رودخانه ریخته می شود.
مکنون تاکید کرد: برنامه ریزی هایی برای پیشگیری، پیش بینی و ذخیره آب سیل نیاز است. همچنین مسئله خودداری از ساخت و ساز در مسیر رودخانه حائز اهمیت است.
اماکن مستقر در حریم رودخانه بیمه شوند
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیر کبیر با اشاره به پیامدهای سیل گفت: قانون نباید اجازه احداث بنا در حریم رودخانه ها را بدهد و اماکنی که در حریم رودخانه ها قرار دارد نیاز است بیمه حوادث داشته باشند و حق بیمه پرداخت کنند تا در زمان حادثه تمامی هزینه جبران خسارات متوجه دولت نشود.
مکنون با اشاره به سیل اخیر که بخش عمده آن به دلیل تجاوز به حریم محیط زیست بود، گفت : بیمه موضوع مهمی در مناطق سیل خیز است. زیرا در زمان وقوع حوادث دولت بودجه پرداخت تمامی خسارت ها را ندارد.
عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر ادامه داد: در صورت نبود بیمه با وقوع یک حادثه معضل بزرگ اقتصادی و اجتماعی شکل می گیرد در حالی که کشور تحمل چنین شکنندگی ها را ندارد.
به اعتقاد وی با وجود بیمه، سیل زدگان نگران خسارات وارده نیستند و فقط از نظر روانی غم عزیزان برای آنها وجود دارد. در کشورهای پیشرفته برای جلوگیری از پیامدهای اجتماعی برای هر خانواده سیل زده پرونده ای تشکیل می دهند و شرایط آنها را پیگیری می کنند.
مکنون با اشاره به ساخت و ساز در حریم رودخانه ها، تصریح کرد: در ۲۲ استان کشور حریم رودخانه مشخص است. بنابراین ساخت و ساز بعد سیل با برنامه ریزی انجام شود تا در حریم رودخانه نباشد.
دستورالعمل سازمان ملل درباره ساخت و ساز در حریم رودخانه
وی با اشاره به دستورالعمل ۴۰ سال پیش سازمان ملل درباره ساخت و ساز در حریم رودخانه ها، گفت: با توجه به این دستورالعمل احداث مکان هایی با قابلیت تخلیه سریع مثل پارکینگ مشکلی ندارد. در کشور ژاپن نیز محدوده رودخانه مشخص و ساختمان سازی نشده همچنین از مناطق محدوده رودخانه به عنوان مکان هایی برای دوچرخه سواری استفاده می شود.
وی در ادامه به موضوعات پس از وقوع سیل اشاره کرد و گفت: امداد و اطلاع رسانی به مردم در مورد حوادث طبیعی باید فوری و بدون سانسور باشد.
دکتر مکنون توضیح داد: در سیل اخیر مردم خانه های خود را تخلیه نمی کردند که ناشی از نبود اعتماد اجتماعی بین آنها است. سیل زدگان به دلیل اینکه خانه های آنها غارت نشود حاضر به ترک خانه ها نبودند در خصوص این موضوع می توان با کمک تعداد اندکی از نیروهای انتظامی جان ۹۹ درصد مردم را نجات داد که نیاز به برنامه ریزی دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه امیر کبیر افزود: نبود اعتماد اجتماعی به دلیل مسائلی در شفایت اطلاع رسانی صورت گرفته است. سرعت انتشار خبر سیل در شبکه های اجتماعی بیش از صدا وسیما بود بنابراین قدرت اطلاع رسانی باید به شدت بالا رود.
وی افزود: زمانی که اطلاع رسانی صحیح از وضعیت صورت گرفت مردم بسیاری برای کمک به مناطق سیل زده رفتند. اینکه اطلاع رسانی دچار محدودیت نباشد و خود دولت و رسانه ها طریقه کمک کردن به سیل زدگان را مشخص کنند باعث ایجاد اعتماد اجتماعی می شود.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: اطلاعات از مسائل طبیعی باید لحظه ای در اختیار مردم قرار بگیرد و این موضوع می تواند از طریق مراکز علمی و دانشگاه ها انجام شود. در مرحله دوم سیل ۷۰ نفر کشته وجود داشت که نشان دهنده آمادگی نسبی مردم و مسئولین و اطلاع رسانی شفاف و صحیح است.
این عضو هیات علمی با اشاره به اینکه اساتید دانشگاهی راه حل های تخصصی برای امداد رسانی ارائه کرده اند، اظهار کرد: اساتید برای اسکان نیز دستورالعمل هایی دارند به عنوان مثال در برخی مناطق مثل آق قلا چادرها در مسیر سیل احداث شده که اشتباه بوده و توسط اساتید این مناطق شناسایی شده است. همچنین ایجاد کانکس برای اسکان نیز سرمایه ای است که از بین می رود و باید از راه حل های محلی استفاده شود تا امنیت داشته باشد.
درس های سیل
دکتر مکنون با اشاره به پیامد های دیگر سیل گفت: سیل این درس را به ما داد که برنامه صحیح در کشور وجود ندارد. وقوع سیل مسیرهای امداد رسانی مثل جاده ها و ریل ها را دچار آسیب کرد. تخریب جاده ها و خطوط ریلی نه تنها باعث مشکل در امداد رسانی شد بلکه در اقتصاد منطقه نیز اثر می گذارد و ترافیک را دچار مشکل می کند. در پل دختر ۶۰ کیلومتر جاده از بین رفت و تا مدت ها به دلیل نبود زیر ساخت صحیح اقتصاد منطقه فلج می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه امیر کبیر خاطر نشان کرد: باید بررسی های زیادی صورت گیرد و مشخص شود سیل اخیر تا چه میزان بستگی به اقلیم، جنگل ها و آب بوده است. همچنین تیم های امدادی تا چه حد موفق عمل کرده و بیمه خانه های مناطق سیل خیز در دستور کار قرار بگیرد. در این صورت دستور العمل و برنامه جامع مشخصی تدوین و در اختیار نهاد ها برای سال های بعد قرار می گیرد.
اتصال بیشتر نظام تصمیم گیری با دانشگاه ها
دکتر مکنون در باره استفاده از راه حل دانشگاهیان در مسائل کشور، عنوان کرد: از سال گذشته معاون اول رئیس جمهور از دانشگاه های برتر خواست تا هر کدام مسئولتی را برعهده بگیرند به عنوان مثال دانشگاه تهران (اقتصاد کلان)، دانشگاه شهید بهشتی (ارتباطات و اقتصاد خرد)، صنعتی شریف (انرژی)، صنعتی امیر کبیر و خواجه نصیر (آب)، علم و صنعت (حمل و نقل) و علامه طباطبایی (مطالعات اجتماعی) را بر عهده گرفت.
وی ادامه داد: در حال حاضر ارتباط دانشگاه با دولت قوی تر شده است. حتی دولت در جریان پلاسکو از سه تیم دانشگاهی برای بررس موضوع کمک گرفت.
دکتر مکنون تصریح کرد: با وجود مهاجرت ها کشور پتانسیل علمی بسیار بالایی دارد. متخصصان با توجه به شرایط مختلف کشور راه حل هایی ارائه می دهند اما نیاز است با نظام تصمیم گیری اتصال بیشتری داشته باشند.
این استاد دانشگاه توضیح داد: تمامی دانشگاه ها، سمن ها و مراکز تحقیقاتی در سراسر کشور چندین موضوع چالشی کشور را برعهده بگیرند و اطلاعات تحقیقات خود را در سایت دانشگاه های استان ها قرار دهند. به عنوان مثال اطلاعات آبی استان خوزستان.
به گفته وی دانشگاه امیر کبیر با کمک هشت دانشگاه دیگر در حال آماده سازی دستور العمل جامع برای مقابله با سیل است.
عضو هیات علمی دانشگاه امیر کبیر افزود: حوادث باید تحلیل و چندین گزارش شفاف به مردم ارائه شود. همچنین دستگاه هایی که وظایف خود را به درستی انجام نمی دهند زیر ذربین باشند.
